چیرۆکی پشت یەکەم ئۆتۆمبێلی کارەبایی:
چیرۆکی پشت یەکەم ئۆتۆمبێلی کارەبایی –
پێشەکی –
لە کاتێکدا ئۆتۆمبێلی کارەبایی (EV) زۆرجار وەک داهێنانێکی مۆدێرن سەیر دەکرێت، بەڵام مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی نۆزدەهەم. یەکەم ئۆتۆمبێلی کارەبایی دەیان ساڵ پێش ئەوەی ئۆتۆمبێلەکانی بەنزین زاڵ بن دەرکەوتن، ئەمەش نوێنەرایەتی لاپەڕەیەکی سەرنجڕاکێش دەکات لە پەرەسەندنی گواستنەوەدا.
تاقیکردنەوە سەرەتاییەکان (١٨٢٠-١٨٣٠) –
ڕەگی تەکنەلۆژیای ئۆتۆمبێلی کارەبایی دەگەڕێتەوە بۆ تاقیکردنەوە سەرەتاییەکانی کارەبا و ماتۆڕ:
– 1828 : ئەندازیاری هەنگاری **ئەنۆس جێدلیک** مۆدێلێکی بچووکی ئۆتۆمبێلێکی دروستکرد کە بە ماتۆڕێکی کارەبایی سەرەتایی کاردەکات.
– 1832–1839 : داهێنەری سکۆتلەندی – ڕۆبەرت ئەندەرسۆن – گالیسکەیەکی کارەبایی خاو دروستکرد بە بەکارهێنانی خانەکانی کارەبا کە بارگاوی نەکراونەتەوە. هەرچەندە سەرەتایی بوو، بەڵام یەکێک بوو لە یەکەم هەوڵەکانی جووڵەی کارەبایی.
یەکەم ئۆتۆمبێلی کارەبایی پراکتیکی (١٨٧٠-١٨٨٠) –
تا کۆتایی سەدەی نۆزدەهەم، پێشکەوتنەکانی تەکنەلۆژیای پاتری وایکرد ئۆتۆمبێلی کارەبایی زیاتر بتوانرێت بەکاربهێنرێت:
– 1870s : داهێنەرانی فەرەنسی و ئینگلیزی وەک ( Gustave Trouvé ) و ( Thomas Parker ) دەستیان کرد بە بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێلی کارەبایی کاراتر بە بەکارهێنانی پاتری باشتر.
– 1881 : ترۆڤێ ئۆتۆمبێلێکی کارەبایی سێ تایەی کارکردنی لە پاریس نمایشکرد، کە یەکێک لە سەرەتاییترین ئۆتۆمبێلە EVەکانی پراکتیکی پیشان دا.
بەرزبوونەوە بۆ ناوبانگ (کۆتایی ساڵانی ١٨٠٠–سەرەتای ١٩٠٠) –
– 1890 : کیمیاکاری ئەمریکی ( ویلیام مۆریسۆن ) ئۆتۆمبێلێکی کارەبایی شەش سەرنشینی لە شاری دیسمۆین لە ویلایەتی ئایۆوا دروستکرد، خێراییەکەی گەیشتە 14 میل لە کاتژمێرێکدا و بە شێوەیەکی بەرفراوان بە ( یەکەم ئۆتۆمبێلی کارەبایی سەرکەوتوو لە ئەمریکا ) دادەنرێت.
– تا سەرەتای ساڵانی ١٩٠٠ ئۆتۆمبێلی کارەبایی ( باوەڕتر بوو ) لە ئۆتۆمبێلی بەنزین لە شارەکاندا بەهۆی کارکردنی بێدەنگ و ئاسانکاری بەکارهێنانی (بێ گۆڕینی گێڕ یان دەستکردن)، و نەبوونی ئەگزۆز.
– کۆمپانیا دیارەکانی وەک ( بەیکەر ئێلیکتریکی ) و ( دیترۆیت ئێلیکتریکی ) ئۆتۆمبێلی جۆری EVیان بۆ چینی سەرەوە بەرهەمهێنا، لەنێویاندا کڕیارانی وەک تۆماس ئەدیسۆن و کلارا فۆرد (هاوسەرەکەی هێنری فۆرد).
کەمبوونەوە و نەمانی (١٩٢٠) –
ئۆتۆمبێلە کارەباییەکان بەهۆی چەند هۆکارێکی سەرەکییەوە دەستیان بە کاڵبوونەوە کرد:
– ڕێگاوبانی باشتر پێویستی بە گەشتی دوور مەودا زیاد کرد، کە ئۆتۆمبێلی بەنزین بە ئاسانی پشتگیریان دەکرد.
– بەرهەمهێنانی بەکۆمەڵی ئۆتۆمبێلی بەنزین (بەتایبەت فۆرد مۆدێل تی) وایکرد **زۆر هەرزانتر** بێت.
– دۆزینەوەی نەوت و داهێنانی ستارتەری کارەبایی بەربەستە سەرەکییەکانی لەبەردەم وەرگرتنی ئۆتۆمبێلی بەنزین لابرد.
میرات و بوژانەوە –
هەرچەندە ئۆتۆمبێلە کارەباییەکان لە ناوەڕاستی سەدەی بیستەمدا نزیک بوو لە لەناوچوون، بەڵام کارە بنەڕەتییەکانی داهێنەرانی سەدەی نۆزدەهەم بنەمای ڕێنێسانسی ئەمڕۆی EVیان دانا. پەرەسەندنی گرنگیدان بە بەردەوامیی، کارایی وزە و گۆڕانی کەشوهەوا ئۆتۆمبێلی کارەبایی هێناوەتە بازنەی تەواو.
ئەنجام –
چیرۆکی یەکەمین ئۆتۆمبێلی کارەبایی تەنیا داهێنانی تەکنەلۆژی نییە، بەڵکو باس لە پێداویستییەکانی کۆمەڵگا و ژێرخانی ئابووری و هێزە ئابوورییەکانیش دەکات، تێگەیشتن لەم مێژووە سەرەتاییە یارمەتیدەرە بۆ ڕوونکردنەوەی هەم سەرهەڵدانی ئێستای ئۆتۆمبێلی جۆری EV و هەم ئەو ڕێگا دوورەی کە گرتەبەر بۆ گەیشتن بە ئێرە.
