رووداو و تێکۆشانی بازرگانی : ئەمجار هەواڵ چی دەڵێت؟

نوقمبوونێکی قووڵ لە ئاستەنگە ئابوورییەکانی کوردستان –

ڕاپۆرتەکانی ئەم دواییەی رووداو، تۆڕی میدیایی کوردی کاریگەر، تیشکێک دەدرەوشێنێتەوە لەسەر سەختییە بازرگانییەکانی ناو هەرێمی کوردستان، ئەم چیرۆکانە وێنەیەکی ئابووری ئاڵۆز دەکێشن کە بە ناکۆکییەکانی بودجە و بەرزبوونەوەی تێچوونەکان و فشارە بازرگانییە دەرەکییەکان کە کاریگەرییان لەسەر بازرگانی و ڕکابەرەکان هەیە، دیارە.

1. قەیرانی بودجە و گرژییەکانی بودجە –

یەکێک لە تەوەرەکانی ڕووداو کە زۆرجار دووبارە دەبێتەوە، پەیوەندی بە ناکۆکییە داراییەکانی حکومەتی هەرێمەوە هەیە لەگەڵ بەغدا – بەتایبەتی دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی حکومی، کۆبوونەوەیەکی ئەم دواییەی ئەنجوومەنی حکوومەتی هەرێمی کوردستان ڕووبەڕووی ئەم کێشە بەردەوامە بووەوە، لە نێوان بەرزبوونەوەی خەمڵاندنەکان کە ئابووریی فراوانتری عێراق لە دەوروبەری 25 ملیار دۆلار زیانی بەرکەوتووە، کە بارگرانییەکە هەرێمی کوردستان پشکی لەسەرە.

کاریگەری : کاتێک مووچەی کەرتی گشتی دوادەکەوێت، داهاتی خاوەندارێتی بچووک دەبێتەوە و بازرگانی ناوخۆیی زیانیان پێدەگات، بەکارهێنەران کڕینەکان دوادەخەن وەبەرهێنانەکان دەوەستێنن و بودجەی ماڵان توندتر دەکەنەوە، ئەمەش ئەو کارگە بچووکانە دەخاتە خوارەوە کە پشت بە خەرجییە بەردەوامەکان دەبەستن.

2. لافاوی هاوردە و کێبڕکێی ناوخۆیی –

تۆڕی میدیایی ڕووداو بڵاویکردەوە ناوچەکە شایەتی بەرزبوونەوەی کاڵای هاوردەکراو دەکات، دیارترینیان لە تورکیاوە، کە تادێت سێبەری بەرهەمهێنەرە ناوخۆییەکان دەکات، جووتیاران و بەرهەمهێنەرانی ناوخۆیی لە خەباتدان بۆ ئەوەی کێبڕکێ لەگەڵ بەرهەمە بیانییە هەرزانەکان بکەن.

کاریگەری : ئەم گۆڕانکارییە بازرگانییە ناوخۆییەکان دەخاتە دۆخێکی خراپەوە، بە تایبەتی بەرهەمهێنەرانی کشتوکاڵی ڕووبەڕووی دابەزینی پشکی بازاڕ و فشاری قازانج دەبنەوە.

3. گرێبەستی وزەی چەند ملیار دۆلاری –

لە 21ی ئایاردا، ڕووداو گرێبەستە گرینگەکانی وزەی بە کۆی گشتی 110 ملیار دۆلار لە نێوان هەرێمی کوردستان و کۆمپانیا ئەمریکییەکان بۆ پەرەپێدانی ژێرخانی نەوت و غازی ناوخۆیی ڕووماڵ کرد، لەوانە وەبەرهێنانە گەورەکانی وەک کێڵگەی غازی میران و بلۆکێکی نەوت و گاز لە پارێزگای سلێمانی.

کاریگەری : ئەم وەبەرهێنانانە توانای گۆڕانکاری ئابوورییان هەیە – بەرزکردنەوەی بەرهەمی وزە، دروستکردنی هەلی کار و سەقامگیرکردنی داهاتی حکومەت، بەڵام ڕێگای دوور و درێژ بۆ پێگەیشتنی پڕۆژەکان بەو مانایەیە کە ڕەنگە سوودە دەستبەجێیەکان سنووردار بن، خواستی ناوخۆیی و گەشەی بازرگانی بچووک پشت بە چارەسەری دارایی خێراتر دەبەستێت.

4. فراوانکردنی بۆشایی بازرگانی لە دەروازە سنوورییەکان –

تێڕوانینە مێژووییەکان دزەکردنی بەردەوامی داهات لە دەروازە سنوورییەکانمان بیردەخەنەوە، کە ڕاپۆرتەکانی ڕابردوو تا 70%ی داهاتی گومرگی لەدەستچوو لە ڕێگەی ساختەکارییەوە ئاڵایان لەسەر کردووە.

کاریگەری : کەمتەرخەمی درێژخایەنی داهاتی گومرگی وەبەرهێنانی ژێرخانی و دەستپێشخەرییەکانی دژە قاچاخچێتی لاواز دەکات – هەم بازرگانانی بچووک کە یاساکان پەیڕەو دەکەن و هەم متمانەی گشتی بە دادپەروەری دارایی تێکدەدات.

تۆن و ڕوانگەی سەرنوسەری –

تۆنی سەرنوسەری ڕووداو هێشتا بە جەختکردنەوە دەمێنێتەوە، زۆرجار ڕەخنەگرانە بەرامبەر بەغدا و کەموکوڕییە ئیدارییەکانی ناوچەکە، گێڕانەوەی پاڵنەرە بۆ چاکسازیی ئابووری بەپەلە و لێکۆڵینەوەی زیاتر لە جێبەجێکردنی بودجە و سیاسەتەکانی بازرگانی، لە هەمان کاتدا بە پێدانی ڕووماڵێکی بەرچاو بە گرێبەستەکانی وزەی ئەمریکا، هاندەری گەشبینی دەبێت سەبارەت بە توانای ئابووری درێژخایەن.

ئەمە بۆ خەڵکی کوردستان مانای چییە؟

• بەکارهێنەران ڕووبەڕووی بەرزبوونەوەی نرخ و کەمبوونەوەی توانای کڕین دەبنەوە، بەتایبەتی کە مووچە دوادەکەوێت و هاوردەکردن زاڵە بەسەر ڕەفەکانی بازاڕدا.
• بازرگانی بچووک و جووتیاران ڕووبەڕووی کێبڕکێی نادادپەروەرانە دەبنەوە لەلایەن هاوردەکردنەوە و دەبێت بەرگەی ڕۆیشتنی پارەی ناتەبایی بگرن.
• وەبەرهێنەرانی نێودەوڵەتی گرنگییەکی ورد دەدەن – بەڵام پڕۆژەکانیان کاتیان دەوێت بۆ هاندانی گەشەی ناوخۆیی بەرجەستە.
• دەسەڵاتدارانی حکومی پێویستیان بە توندکردنەوەی جێبەجێکردنی گومرگی و باشترکردنی شەفافیەتی دارایی و چارەسەرکردنی دواکەوتنی مووچە هەیە.

سەیرکردنی پێشەوە : هەنگاوە ئابوورییە ستراتیژییەکان –

ڕووماڵە بەردەوامەکانی ڕووداو هێما بۆ چەند ئەولەویەتێک دەکات :

1. خێراکردنی پێدانی مووچەی گشتی بۆ دڵنیابوون لە مانەوەی خەرجییەکانی بەکاربەر بە یەکسانی.
2. یەکسانکردنی گۆڕەپانی یاریکردن بە ڕێکخستنی هاوردەکردن و پشتگیریکردنی بەرهەمی ناوخۆیی.
3. بەهێزکردنی ئۆپەراسیۆنە سنوورییەکان بۆ مانەوەی داهاتی گومرگی و دابینکردنی بودجە بۆ خزمەتگوزارییە گشتیەکان.
4. بەکارهێنانی وەبەرهێنانی وزە لە هەمان کاتدا دڵنیابوون لەوەی کە وەرگێڕانیان بۆ سوودی ئابووری فراوانتر.

ئەنجام –

چاویلکەی ڕووداو لەسەر دیمەنی بازرگانی کوردستان هەرێمێک ئاشکرا دەکات کە لە گۆڕەپانێکی گرینگدایە، فشارە ئابوورییە ڕەگداکوتاوەکان – لە قەیرانی بودجە و خۆلێدانێکی بیرۆکراتییەوە تا دەگاتە لێشاوی هاوردەکردن – ئیرادەی بازرگانی و ڕکابەران تاقی دەکەنەوە، بەڵام مامەڵەی وزەی بەرچاو لەگەڵ ئەمریکا ئاماژەیە بۆ ئەوەی کە هەمەچەشنکردنی ئابووری درێژخایەن لە دەستیدایە، دڵنیابوون لەوەی ئەم دەستکەوتانە بە شێوەیەکی بەرفراوان هاوبەش دەکرێن پێویستی بە حوکمڕانی بوێرانە و پلاندانانی ستراتیژی دەبێت.

کوردشۆپینگ –
ئیستا دەتوانی زۆر ئاسان تر لە ڕێگای کورد شۆپینگ ئۆتۆمبێلەکەت یان هەر کاڵایەکت هەیە بکڕی و بفرۆشی لە رێگای ئەم لینکەی خوارەوە.